سلامت نیوز:كمتر از دو دهه پیش بود كه سازمان ملی جوانان ایجاد شد تا به مطالبات نسل جوانی كه همه فكر می‌كردند صدای نسلشان تا آن زمان شنیده نشده، پاسخی داده شود. آن روزها این را زیاد می‌شنیدی كه ایران یكی از جوان‌ترین جمعیت‌های دنیا را دارد و این البته مایه مباهات مسوولان وقت هم بود. اكنون كه وظایف این سازمان در وزارت ورزش و جوانان ادغام شده و نگرانی‌هایی در مورد پیر شدن جمعیت از این‌سو و آن‌سو به گوش می‌رسد ایرانی‌ها دیگر نمی‌توانند به این ببالند كه یكی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان را دارند. در واقع، بنابر جدیدترین داده‌های جمعیت شناختی، ایران در میان تمام كشورهای همسایه‌اش، یكی از بالا‌ترین میانه‌های سنی جمعیت را دارد، و این در یك كلام یعنی ایرانی‌ها دارند به سرعت پیر می‌شوند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه تعادل، بانك جهانی در گزارشی به بررسی جمعیت زیر 20سال در كشورهای مختلف جهان پرداخته است، گزارشی كه خروجی آن در واقع روند تغییرات جمعیت شناختی و پیر شدن جمعیت را در این كشورها در سال‌های پیش رو نشان می‌دهد. بنا بر این گزارش اینفوگرافیك، ایران را می‌توان در زمره یكی از مستعدترین كشورهای جهان در زمینه پیر شدن جمعیت قرار داد: تنها 30.5‌درصد از جمعیت ایران زیر 20سال سن دارند و این در حالی است كه به عنوان مثال، 55.8‌درصد از جمعیت كشور افغانستان و 34.2‌درصد از جمعیت تركیه زیر 20سال سن دارند. در میان كشورهای منطقه هم امارات متحده عربی كمترین جمعیت زیر 20ساله‌ها را دارد و تنها 18.6‌درصد از جمعیت این كشور زیر 20‌سال سن دارند. وضعیت در دیگر كشورهای عربی (به جز عراق و یمن كه در هر دو 51.5‌درصد از جمعیت زیر 20سال سن دارند) نیز نشان می‌دهد كه آنها نیز با معضل كاهش جمعیت جوانان در مقایسه با كل جمعیت دست و پنجه نرم می‌كنند. كمترین میزان جمعیت جوانان زیر 20سال در كشور ژاپن دیده می‌شود كه تنها 17.6‌درصد از آنها زیر 20‌سال سن دارند و بیشترین نسبت جمعیت 20‌ساله‌ها هم در كشور آفریقایی نیجر به چشم می‌خورد كه 60.7‌درصد از جمعیت آن زیر 20‌سال سن دارند.

 رشد جمعیت ایرانی‌ها كی منفی می‌شود؟
مقصود از سطح جانشینی، تعداد متوسط فرزندانی است كه یك مادر باید داشته باشد تا جمعیت یك كشور، برای نسل بعد جایگزین شود و به اصطلاح خودمانی، جمعیت پیر نشود. هر چند این سطح برای كشورهای مختلف دنیا و با توجه به ساختار كنونی جمعیت در این كشورها متفاوت است، اما معمولاً‌ بالاتر از 2 فرزند است. به عنوان مثال، سطح باروری برای جانشینی جمعیت در كشوری مانند ایالات متحده امریكا حدود 2.11 فرزند است، به عبارت دیگر، برای آنكه جمعیت این كشور در نسل‌های آتی پیرتر نشود، هر مادر باید 2.11 فرزند (عددی بین 2 تا 3 فرزند) داشته باشد. این شاخص را می‌توان با نرخ كنونی زاد و ولد در كشورها مقایسه كرد و با برخی محاسبات آماری، تخمین زد كه نرخ رشد جمعیت كشورها چه زمانی منفی می‌شود.

در واقع، تقریباً در تمام دنیا، چنانچه زوج‌هایی بخواهند تركیب سنی شهروندان را در میان نسل‌های آینده هم حفظ كنند، باید دست كم، بین 2 تا 3 فرزند داشته باشند و تقاضا از ایرانی‌ها برای آنكه با فرزندآوری‌شان جلوی پیر شدن و منفی شدن نرخ رشد جمعیت در آینده را هم بگیرند، در همین راستا است.

داده‌های دفتر جمعیت سازمان ملل متحد كه مبنای نگارش این گزارش قرار گرفته‌اند نشان می‌دهند كه با سناریوی تداوم الگوهای جمعیت شناختی كنونی، مابین سال‌های 2050 تا 2055، یعنی حدود 34 تا 39سال دیگر، نرخ رشد جمعیت در ایران منفی شده و به 0.18-‌درصد می‌رسد. 10سال زودتر از این رخداد و در بازه زمانی سال‌های 2045 تا 2050 اما نرخ رشد جمعیت در ایران حدود 0.04‌درصد خواهد بود كه عددی نزدیك به صفر است. به بیان دیگر، می‌توانیم حدس بزنیم چیزی بین 24 تا 29سال دیگر، ما هم به وضعیتی دچار می‌شویم كه ژاپن، آلمان و ایتالیای چندین سال است به آن دچار شده‌اند: به استثنای آلمان كه اقتصادش به دلایلی مانند در اختیار داشتن مزیت‌های تعرفه‌یی و صادرات محور بودن همچنان شكوفا است، اقتصاد ایتالیا رو به ورشكستگی می‌رود و اقتصاد ژاپن هم حدود 2 دهه است كه درگیر ركود و درجا زدن است.

 پنجره جمعیتی ایران در حال بسته شدن است
در جمعیت‌شناسی، اصطلاحی وجود دارد كه تنها جمعیت شناسان شیفته بررسی آن نیستند، بلكه اقتصاددانان و سیاستمداران آینده نگر هم از بررسی و پرداختن به آن لذت می‌برند. «پنجره جمعیتی» یا «فرصت جمعیتی»، زمانی باز می‌شود كه جمعیت فعالان بالقوه اقتصادی، از جمعیت غیر فعال اقتصادی بالاتر برود. اما این یعنی چه؟ بنا به تعاریف، جمعیت 16 تا 64‌ساله‌های هر تركیب جمعیتی را می‌توان فعال اقتصادی دانست. افراد كمتر از 16‌سال نباید فعالیت اقتصادی داشته باشند و افراد بالاتر از 64‌سال نیز بازنشسته به حساب می‌آیند و بنابراین، هر دو گروه عملاً برای امرار معاش به كار 16 تا 64‌ساله‌ها وابسته‌اند. به این ترتیب، هر چه جمعیت 16 تا 64‌ساله‌ها در كشوری بیشتر باشد، آن كشور برای تولید و اوج‌گیری اقتصادی آماده‌تر است. پنجره‌های جمعیتی می‌توانند تا حدود سه دهه به طول بینجامند، سه دهه‌یی كه احتمالاً بهترین فرصت برای آن هستند كه كشورها فاصله خودشان را در مسیر توسعه‌یافتگی با كشورهای پیشرو جهان كم كنند. بررسی میان كشورها نشان می‌دهد كشورهایی مانند چین و هند، یا در اواخر این دوران موسوم به پنجره جمعیتی قرار گرفته‌اند یا به پایان آن نزدیك شده‌اند و در واقع تا می‌توانسته‌اند از این فرصت استفاده كرده‌اند. كشورهایی مانند ژاپن و ایتالیا دهه‌هاست از این فرصت عبور كرده‌اند و بنابراین، بیش از آنكه بتوانند بر حجم فعالیت‌های اقتصادی خود بیفزایند، باید به فكر افزایش سرمایه‌های صندوق‌های بازنشستگی شان باشند. حكایت آلمان و برخی دیگر از كشورهای اروپایی هم همین است و میانه سنی جمعیت در همه این كشورها در حدود 46 تا 47سال است اما تفاوت كشورهایی مانند آلمان، ایالات متحده امریكا و بریتانیا با جایی مانند ژاپن در این است كه این كشورها همه ساله چندصد هزار مهاجر در سنین كار می‌پذیرند و در واقع بازار كار خودشان را با پمپاژ جمعیت جوان، زنده نگه می‌دارند.

بررسی وضعیت پنجره جمعیتی در كشورهای مختلف دنیا نكات قابل ذكر دیگری هم دارد. كشورهایی با جمعیت جوان‌تر كه در دوران پنجره جمعیتی قرار گرفته‌اند، به زودی به دلیل مهاجرت سرمایه، كارگاه‌های جهان می‌شوند. به این ترتیب است كه پیش بینی می‌شود در آینده‌یی نه چندان دور، دیگر نه چین كه هندوستان باشد كه به كارگاه جهان بدل می‌شود. افزون بر این پیش بینی می‌شود كه با پیرتر شدن جمعیت در كشورهای اروپایی و حتی چین، برخی كشورهای آفریقایی مانند نیجریه به زودی به دلیل اوج‌گیری نرخ رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) خود، به جرگه اقتصادهای پیشرو در جهان بپیوندند.

ایران هم بنا به برخی داده‌ها، از حدود سال 1384 هجری شمسی در دوران پنجره جمعیتی قرار گرفته و البته پر واضح است كه نتوانسته از این دوران به خوبی استفاده كند. شاهد مثال این مدعا هم نرخ بالای بیكاری و نرخ بسیار پایین مشاركت اقتصادی است. معنای این جمله اخیر هم این است كه با وجود افزونی جمعیت فعال اقتصادی بر جمعیت وابستگان اقتصادی، تنها‌درصد پایینی از جمعیت 16 تا 64‌ساله‌ها در ایران به فعالیت اقتصادی مشغول‌اند: تنها 38‌درصد از این جمعیت كار می‌كنند و 62‌درصد بقیه، چه سالمند، چه خردسال و چه كسانی كه به هر دلیلی شاغل نیستند، برای گذران امور روزمره به آنها وابسته‌اند.